Capoeira - Słownik

Capoeira – mini słownik

Słownik zawiera tłumaczenie podstawowych pojęć, technik, miejsc i postaci związanych z capoeira. Hasła zawierają jedynie podstawowe informacje, nie jest to ani pełna, ani wyczerpująca encyklopedia - zachęcamy do poszerzania wiedzy na treningach, warsztatach i w książkach.

Opracował: Zbigniew Muczyński

A

Abadá <wymowa: abada > spodnie do ćwiczeń. Oficjalne spodnie, przy których noszony jest sznur muszą być w białym kolorze. 

Academia <wymowa: akademia> akademia, szkoła capoeiry. Zwykle jest to niewielka sala, w której uczniowie pobierają lekcje capoeiry. Pierwszą szkołę capoeiry założył Mestre Bimba w 1932 w Salvador da Bahia (Academia - escola de Cultura Regional - w nazwie nie było słowa "capoeira" bo ta była nadal zakazana). Przed 1932 rokiem capoeira była nauczana i praktykowana wyłącznie na ulicy.

Agogô <wymowa: agogo > afrykański instrument muzyczny metalowy lub drewniany składający się z pary (rzadziej trzech) dzwonków lub skorup

Aluno / Aluna <wymowa: aluno, aluna > uczeń / uczennica

Angola <wymowa: angola > capoeira Angola to najbardziej tradycyjna forma capoeiry. Zawiera znacznie mniej elementów akrobatycznych i realnej walki niż pozostałe style. Charakteryzuje się powolnymi i płynnymi ruchami i bardzo dużym naciskiem na współpracę w prowadzonej grze. Kopnięcia i uniki wykonywane są bardzo nisko nad ziemią. Mestre Pastinha propagował styl Angola by tradycyjna capoeira nie została wyparta przez styl capoeira regional stworzony przez Mestre Bimba na początku XX wieku.

Angoleiro / Angoleira <wymowa: angoleiro / angoleira > capoerista / capoeristka grający capoeirę w stylu angola

Apelido <wymowa: apelidu. Dosłowne znaczenie: przezwisko> pseudonim w capoeira. Stosowanie pseudonimów wywodzi się z czasów gdy capoeira była zakazana w Brazylii.

Arame <wymowa: aromi. Dosłowne znaczenie: drut> struna do berimbau

Armada <wymowa: ahmada Dosłowne znaczenie: uzbrojony> rodzaj kopnięcia obrotowego

Aruanda <wymowa: aruanda> koncepcja obecna w wielu religiach afro-brazylijskich. Duchowa kolonia. Miejsce, w którym przebywają duchy dobroci i miłosierdzia.

Atabaque <wymowa: atabak > duży drewniany bęben wywodzący się z Afryki używany w capoeira, maculele i religiach afro-brazylijskich. Tradycyjnie bęben wykonywany był ze skóry cielęcej i z drewna jakaranda.

Aú <wymowa: au > element akrobatyczny (przerzut bokiem, potocznie nazywany gwiazdą).

Axé <wymowa: asze > termin pochodzi z języka Joruba, ludów Afryki Zachodniej. Oznaczał duszę, światło, ducha pozytywnych wibracji. W capoeira obecnie axé zaczęło oznaczać energię. Niektóre grupy zaczęły używać słowa axé jako pozdrowienia i/lub przywitania.

B

Bahia <wymowa: baija > stan w północno-wschodniej Brazylii, w którym do dziś zamieszkuje najwyższy procent Brazylijczyków pochodzenia afrykańskiego. W stanie Bahia znajduje się miasto Salvador da Bahia – pierwsza stolica Brazylii. Bahia jest kolebką współczesnej capoeira. To tam nauczało dwóch największych mistrzów capoeiry czyli Mestre Pastinha i Mestre Bimba. Podczas intensywnych prześladowań z końca XIX i początku XX wieku capoeira przetrwała właściwie tylko w Bahia i stamtąd rozlała się ponownie na całą Brazylię a potem resztę świata.

Balançar <wymowa: balansar, Dosłowne znaczenie: zmieniać> balansować, bujać się

Bananeira <wymowa: bananeira>. Dosłowne znaczenie: drzewo bananowe> element akrobatyczny (stanie na rękach)

Bênção <wymowa: bensał. Dosłowne znaczenie: błogosławieństwo> kopnięcie proste, odepchnięcie nogą.

Baqueta <wymowa: baketa> patyczek, pałeczka używana do gry na berimbau

Bateria <wymowa: baterija. Dosłowne znaczenie: bębny> osoby grające na instrumentach podczas roda, orkiestra. Zwykle składa się z 5 do 7 instrumentów: trzech berimbau (gunga, medio, viola), atabaque, agogo, pandeiro. W niektórych grupach stosuje się: reco-reco (tarka).

Batizado <wymowa: baczizado. Dosłowne znaczenie: ochrzczony> przyjęcie nowych uczniów do grupy capoeira poprzez przyznanie pierwszego sznura. Tradycja rozpoczęta przez Mestre Bimba w 1930 roku, batizado wiązało się wówczas z pierwszą grą w roda nowego ucznia po okresie szkolenia (nie stosowano wówczas jeszcze sznurów). Obecnie nowi uczniowie otrzymują swój pierwszy sznur (cordao). W niektórych grupach wszyscy uczniowie otrzymują też apelido (pseudonim). Batizado najczęściej organizowane jest wraz z troca de cordas (zmiana sznurów), w trakcie którego doświadczeni uczniowie otrzymują wyższe stopnie (sznury). Batizado odbywa się zazwyczaj raz w roku wraz z warsztatami. Zwykle batizado organizowane jest wspólnie dla całego regionu lub nawet kraju – dzięki temu poszczególne sekcje integrują się a uczniowie podnoszą poziom poprzez ćwiczenia z uczniami z innych miast. Zwykle na batizado obecny jest Mestre choć nie jest to wymóg formalny. Część grup łączy również batizado z występami artystycznymi powiązanymi z kulturą afro-brazylijską takimi jak maculelê, samba de roda, koncerty. Uczniowie, którzy dostali pierwszy sznur na batizado zakładają go i już z tym sznurem wchodzą do gry z osobą zaawansowaną (instruktorem, profesorem, Mestre). W wielu przypadkach taka gra kończy się „chrztem podłogą” – zaawansowany gracz obala lub podcina osobę z pierwszym sznurem. Ten upadek ma uświadomić graczowi, że powinien kontynuować naukę i rozwój. Nie należy tego wiązać z lekceważeniem czy poniżeniem. Gracz świadomy końca gry mimo wszystko powinien grać „normalnie”, nie powinien sam się „położyć” przy lekkim kontakcie (wyjątkowo mocna, agresywna obrona przed obaleniem też może być nie do końca na miejscu – najlepiej grać swoją capoeirę i nie przejmować się). Pierwszy sznur przyznany na batizado nie musi być sznurem pierwszym w kolejności (najniższym) choć z reguły tak jest. Pomimo nazwy uroczystość nie ma powiązań religijnych. Grupy Capoeira Angola nie organizują batizado.

Batuque <wymowa: batuke. Dosłowne znaczenie: bicie> brazylijska walka-gra. Rodzaj zapasów bez użycia rąk, popularny w Bahia na początku XX wieku. Podobnie jak w capoeira uczestnicy ustawiali się w kręgu a para grających była w środku (jedna osoba stała w oczekiwaniu na atak a druga okrążała przeciwnika i w dowolnym momencie atakowała stosując różne podcięcia). Ojciec Mestre Bimba był mistrzem batuque. Mestre Bimba wzbogacił capoeirę przenosząc część technik właśnie z batuque. Obecnie nie gra się już w batuque.

Biribá <wymowa: biriba > drzewo owocowe z rzędu magnoliowców. Posiada jadalne owoce. Drewno biribá używane jest do wyrobu łodzi oraz tradycyjnego instrumentu berimbau.

Berimbau <wymowa: berimbau > jednostrunowy instrument pochodzący z Afryki. Wyglądem przypomina łuk. Kij (verga) zrobiony jest z drewna biribá. Arame - struna pozyskiwana jest z opon samochodowych (pierwotnie z jelit zwierzęcych). Cabaça czyli pudło rezonansowe wykonana jest z wydrążonej tykwy. Berimbau to najważniejszy instrument muzyczny w roda, osoba grająca na berimbau, nadaje rytm, który wskazuje szybkość oraz rodzaj granej capoeira. W capoeira zaczął być używane dopiero około 1900 roku. Wcześniej wykorzystywano go w handlu by dźwiękiem zwrócić uwagę przechodniów.  

C

 

Cabaça - <wymowa: kabasa. Dosłowne znaczenie: gurda> naczynie z wykonane z wydrążonej tykwy (roślina jednoroczna z rzędu dyniowców) pełniąca funkcję pudła rezonansowego w instrumencie berimbau.

Cabeçada <wymowa: kabesade> uderzenie głową.

Candomblé <wymowa: kandomble> afrykańsko-brazylijska religia. Zakazana przez kościół katolicki przetrwała w Brazylii w podziemiu i dziś ponownie zyskuje na popularności. Przez ostatnie pięć wieków przejęła wielu świętych z kościoła katolickiego. W piosenkach capoeira pojawiają się czasem święci związani z Candomblé (nie są to jednak piosenki religijne).

Caxixi <wymowa: kasziszi> instrument muzyczny, rodzaj grzechotki. Koszyk wypełniony zwykle suszonymi ziarnami. Małej wersji caxixi używa się w akompaniamencie do berimbau. 

Cavalaria <wymowa: kawalerija. Dosłowne znaczenie: kawaleria>  jedne z rytmów granych na berimbau. Zgodnie z legendą rytm ten był grany by ostrzec obecnych w roda o obecności niepożądanej osoby lub policji. W takim przypadku rode de capoeira zamieniała się szybko w roda de samba. Czasami rytm ten był grany by zachęcić do szczególnie twardej, ostrej gry w roda.

Cocorinha <wymowa: kokorinja> unik przypominający przysiad.

Corda (Cordão) <wymowa: korda. Dosłowne znaczenie: lina> sznur oznaczający stopień w gradacji capoeira. Sznury zostały wprowadzone dopiero w XX wieku (wzorowano się na kolorowych pasach z wschodnich sztuk walki). Kolory sznurów w różnych grupach capoeira nie są zunifikowane.

D

Dendê <wymowa: dende. Dosłowne znaczenie: olej palmowy> gdy mówimy o Dendê w capoeira to możemy to tłumaczyć jako przyprawiona, wyrazista gra.

Dobrão <wymowa: dobrao. Dosłowne znaczenie: dublon, złota moneta> krążek przypominający bardzo dużą monetę używany do gry na berimbau

E

Esquiva <wymowa: szkiwa. Dosłowne znaczenie: unik> unik

Esquiva de Costa <wymowa: szkiwa dżi koszta>  rodzaj wysokiego uniku

Esquiva de Frente <wymowa: szkiwa dżi frenczi. Dosłowne znaczenie: unik do przodu> rodzaj niskiego uniku

Esquiva lateral <wymowa: szkiwa laterauł. Dosłowne znaczenie: unik boczny> rodzaj niskiego uniku

F

Folha Seca <wymowa: folia seka. Dosłowne znaczenie: suchy liść> element akrobatyczny, rodzaj salta z wyprostowanymi nogami

Força <wymowa: forsa.  Dosłowne znaczenie:  siła>  siła

G

Galopante <wymowa: galopanczi. > atak otwartą dlonią

Gancho <wymowa: genszu. Dosłowne znaczenie: hak> rodzaj kopnięcia prostego, które kończy się uderzeniem piętą

Ginga <wymowa: żinga Dosłowne znaczenie: kołysać się> podstawowy krok, sposób poruszania się w capoeira

Golpe <wymowa: golpi. Dosłowne znaczenie: cios> atak, cios uderzenie

Gunga <wymowa: gunga >  berimbau z duża cabacą, grający niżej niż pozostałe. Jego zadaniem jest podtrzymywanie głównego rytmu

I

Iaiá <wymowa:  jaja>  niewolnicy nazywali tak córkę właściciela

Ioiô <wymowa: jojo >  niewolnicy nazywali tak na syna właściciela

Iúna <wymowa: ijuna>  rytm berimbau grany do gier między zaawansowanymi graczami, zwykle grany solo.

J

Jogador <wymowa: żogador, Dosłowne znaczenie: gracz>  gracz grający capoeirę

Jogo <wymowa: żogu, Dosłowne znaczenie:  gra>  gra w środku roda. W capoeira nie stosuje się słowa walka lecz gra.

Jogo bonita <wymowa: żogu bonita, Dosłowne znaczenie:  piękna gra>  

L

Ladainha <wymowa: landajnia; Dosłowne znaczenie: litania>   solowa piosenka śpiewana bez odpowiedzi chóru, która rozpoczyna roda. W jej trakcie gra się jeszcze nie toczy.

Ligeiro <wymowa: liżejru; Dosłowne znaczenie: lekki>  szybki, zwinny.

 

Ciąg dalszy słownika będzie pojawiać się tu na blogu.